Časopis Prosvjeta

Prema jednom spisku iz 1961. godine Gornjokarlovačka eparhija Srpske pravoslavne crkve imala je u tom trenutku u upotrebi 49 crkava. Toliko joj je ostalo od predratna 184 hrama nakon ustaških, ratnih i poratnih pustošenja

Prema jednom spisku iz 1961. godine Gornjokarlovačka eparhija Srpske pravoslavne crkve imala je u tom trenutku u upotrebi 49 crkava. Toliko joj je ostalo od predratna 184 hrama nakon ustaških, ratnih i poratnih pustošenja. U kotaru Karlovac od 38 crkava živih je bilo 7, u Gospiću od 65 njih 12, u Sisku od 57 čitavih 17.
Stanje sa parohijskim domovima bilo je još teže. Uz tu tešku muku vladika Simeon je imao još jednu. Bio je jedini vladika u svojoj crkvi bez svog dvora, eparhijskog sjedišta, podstanar u Karlovačkoj parohiji. Pokušavao je na sve načine nešto isposlovati kod vlasti, ili povratiti pa prodati, ili od države naplatiti nešto od imovine u Plaškom, starom eparhijskom sjedištu, da bi došao do novca za gradnju dvora u Karlovcu. To je trajalo godinama bez rezultata. Napokon je uspio uglaviti ozbiljan dogovor sa Zlatkom Fridom, predsjednikom republičke Komisije za odnose sa vjerskim zajednicama, po kojem će Socijalistička Republika Hrvatska isplatiti neku vrstu odštete eparhiji za uništene objekte u poratnom periodu.
Tako je nastao ovaj zanimljivi i rječiti dokument o manje poznatoj fazi zatiranja pravoslavlja u Hrvatskoj.
Ljubomir (Simeon) Zloković, bio je značajna ličnost u historiji svoje crkve i ovog dijela srpskog naroda. Rođen je 7. aprila 1911. u Bijeloj, Boka Kotorska. Bogosloviju je završio na Cetinju, a Bogoslovski fakultet u Beogradu. Rukopoložen je u čin jerođakona 7. aprila, a u čin jeromonaha 21. novembra 1940. godine. Do izbora za episkopa bio je na dužnosti suplenta gimnazije u Jagodini, profesora gimnazije i Druge trgovačke akademije u Beogradu. Godine 1949. postavljen je za starešinu Bogoslovije Sv. Save u Rakovici. Za episkopa Gornjokarlovačkog je izabran 12. juna 1951., a posvećen je u Sabornoj beogradskoj crkvi 29. jula iste godine. Ustoličen je u Karlovcu 12. augusta 1951.
SPISAK
Spisak crkava i parohijskih domova, porušenih i raznesenih iza oslobođenja zemlje, kao i zemljišta uzurpiranih za gradnju drugih objekata, a kao prilog aktu upućenom Rupubličkoj verskoj komisiji u Zagrebu.

I. Skupština općine KOSTAJNICA
1. UTOLICA − Na kč. br. 1133/2,3. k. ul br. 66 podignuta zgrada koja je sada u vlasništvu BANIJAPROMET, Trg pred. Kostajnica. Površina 1.250 čm
Ošteta: 6.000 din.

II. Skupština općine DVOR
2. DV0R − Parohijski dom koristila Narodna vlast. Poslednja Milicija, koja je predala objekat krajnje ruiniran, sa upropaštenim inventarom.
Šteta: 30.000 din.
3. JAVORANj − Omladina vežbala u crkvenoj porti, iznosila iz crkve inventar i spaljivala.
Šteta: 50.000 din.
4. RUJEVAC − U parohijskom domu za vreme rata održavani partizanski kursevi. Posle služio za bolnicu i sav tavan upotrebljen za sanduke umrlih. Po oslobođenju, do 1950. koristila ga UDB-a, pa Milicija i predala ga u ruini.
Šteta: 40.000 din.
5. ŠAMARIČKI BRĐANI − Parohijski dom korišten od Zadruge do 1950. Potom zapaljen.
Obeštećenje: 60.000 din.
6. ŽIR0VAC − Općina Dvor, rešenjem 4810/48, eksproprisala crkvenu zemlju u korist Zadruge, a u površini od 352 čhv, ili 1.260 čm.
Obeštećenje: 6.000 din.

III. Skupština općine SISAK
7. VELIKA GRADUSA − NOO zidine parohijskog doma srušio i materijal podelio narodu.
Obeštećenje: 50.000 din.
8. STARO SELO − 1947. minirana crkva. Pala dva zvona i veliko zvono se razbilo. Od materijala crkve i parohijskog doma, a na temeljima parohijskog doma, kcbr. 13, Zk. ul. br. 6Z, u površini od 295 čhv, ili 1.062 čm, sagrađena zgrada za trgovinu i društvene prostorije.
Obeštećenje za crkvu, par. dom sa zemljom i zvono: 150.000 din.

IV. Skupština općine GLINA
9. MALI GRADAC − Crkva srušena, i na mestu crkve sagrađena Škola. Parohijski dom srušen i na kućištu par. doma sagrađeni stanovi za lugare. Parohijska štala i ostalo prešlo u vlasništvo lugarskih stanova. Ostalu zemlju Vlast podelila narodu.
Obeštećenje: 200.000 din.
10. OBLjAJ − Parohijski dom uzet za zdravstvenu stanicu, poštu i trgovinu.
Obeštećenje: 100.000 din.
Zbir 692.000 din.
Prenos 692.000 din.
VI. Skupština općine VRGINMOST
12. T0PUSKO − Parohijski dom korišten za učiteljske stanove i stanove milicionera, a posle za stanove boraca, penzionisanih oficira. Predat krajnje ruiniran.
Obeštećenje: 50.000 din.
13. BOVIĆ − crkva i par. dom za vreme rata spaljeni. Posle rata crkva minirana. Nije srušena, ali su zbog miniranja zidovi potrešeni i obrušeni, da je EU Odbor na traženje Općine, zidine morao srušiti. − Zvona posle rata podignuta na drvenu zvonaru. NO Kotara Vrginmost srušio zvonaru, odneo zvona i prelio u spomenik palim borcima u parku u Vrginmostu.
Obeštećenje: 60.000 din.
Parohijski dom razrušen i na tom mestu sagrađena škola. Uzeta i sva zemlja, i ako SO Vrginmost i danas crkvu tereti porezom!?
Obeštećenje: 50.000 din.
14. BLATUŠA − Sa crkve odnesen krov za potrebe bolnice u Petrovoj Gori. God. 1955. sačinjen ugovor za popravak crkve, ali u tome sprečeni po čl. NOO. Zbog toga, a posle 10 godina, srušila se kupola zvonika, pa potom zvona, od kojih jedno razbijeno i ukradeno.
Obeštećenje za zvonik i zvono: 40.000 din.

VII. Skupština općine VOJNIĆ
15. VOJNIĆ − Srušena crkva i parohijski dom sa nuzzgradama. Oduzeta sva zemlja.i velika crkvena porta, i kućište sa podkućnicom.
Obeštećenje: 350.000 din.
16. TUŠILOVIĆ − NOO koristio livadu za izradu cigle, i tako je oštetio za 70%. Livada je kraj asfaltnog puta i stoga joj je velika vrednost. Površina 11.500 čm.
Ošteta: 20.000 din.

VIII. Skupština općine KARLOVAC
17. VELjUN − Zidovi parohijskog doma srušeni i od materijala sagrađen Zadružni dom.
Obeštećenje: 50.000 din.
18. CVIJANOVIĆ BRDO − Parohijski dom ostao ispravan, sa prozorima, vratima, patosima i inventarom. Posle rata srušen i od materijala sagrađen Zadružni dom. Sada vlasnik Trgovačko pred. KORDUN u Slunju.
Obeštećenje: 80.000 din.
19. POLOJ − Na parohijskoj podkućnici i temeljima par. doma podignuta prodavaona. Sada korisnik Trg. pred DUGA RESA.
Obeštećenje: 20.000 din.

IX. Skupština općine SLUNj
20. SLUNj: − Po prijavi, 1952, izvršen pretres u katoličkoj crkvi. Kopanjem patosa pronađeno:
a) Mitraljezi, municija i dr, i predato Vojnom otseku Slunj,
b) Vrednosti katoličke crkve, i predate katoličkom župniku,
c) Tri zvona pravoslavne crkve, koja nisu predata Srp. prav. crkvi, nego su prevežena pred zgradu Kotara i Milicije. Kada je EU Odbor zatražio predaju zvona, Kotar je naredio da dođe predstavnik da zvona preuzme. Odmah je upućen protonamesnik Milan Vezmar kao predstavnik

Zbir 1,412.000 din.
Prenos 1,412.000 din.

EU Odbora da preuzme zvona, i kada je ovaj odmah sutradan bio došao saopšteno mu je od strane Kotara da su zvona nestala!
Obeštećenje: 20.000 din.
21. RADOVICA, BUVAČA I ŠIROKA RIJEKA
Parohijski domovi srušeni i materijal dat privatnicima, a po odobrenju NOO.
Obeštećenje 60.000 din.
X. Skupština općine DONjI LAPAC
22. SRB − Crkva ostala u dobrom stanju. 1955. minirana po matičaru NOO Srb.
Prošle i ove godine obnovljena i u obnovu utrošeno dinara: 170.000 din.

Parohijska zemlje data je po NOO za izgradnju 6 kuća privatnicima, za 2 stambene zgrade i za zgradu Milicije.
Obeštećenje: 350.000 din.
23. DOLjANI – Materijal od parohijskog doma i štale, po odobrenju odvezli meštani za svoje potrebe.
Obeštećenje: 50.000 din.
24. DOBROSELO − zidine crkve NOO srušio i materijal dao meštanima. NOO zvona prodao u Bihać.
Obeštećenje: 100.000 din.
25. DONjI LAPAC – NOO srušio crkvu pa podigao opć. zgradu, dom. i prodavnice dve. Zvona prodao. Inventar crkve uništio.
Obeštećenje za navedeno, osim zemljišta crkvene porte, koje je neizgrađeno: 300.000 din.
26. NEBLjUSI − Parohijski dom korišten za Općinu, pa Mesni ured, Poštu i Upravu pilane. Nuzzgrade korištene, a i danas se koriste (bez naknade) za pilanu i mlin. 1964. par. dom. zapaljen.
Obeštećenje: 150.000 din.

XI. Skupština općine GRAČAC
27. ZRMANjA − Crkva obnovljena 1957. uoči Male Gospojine. Na sam dan Male Goopojine otsluženo bogosluženje u prisustvu mase sveta. Naveče dovučeno bure nafte, inventar srušen i zgomilat na bure, i crkva zapaljena. Zvono prodato.
Obeštećenje: 180.000 din.

XII. Skupština općine GOSPIĆ
29. MEDAK − Parohijski dom i od materijala sazidan Zadružni dom.
Obeštećenje: 50.000 din.
30. RADUČ − Crkva i parohijski dom srušen i materijal dat narodu.
Obeštećenje: 100.000 din
31. ŠIROKA KULA – Po nalogu NOO crkva srušena 1946.

Zbir 2,702.000 din.
Od srušenog materijala sagrađen Dom. Tri zvona prodata.
Obeštećenje: 200.000 din.
32. OSTRVICA − Po nalogu NOO, 1946. srušena crkva i od materijala sagrađena štala SRZ-e. Posle prešla u vlasništvo OPZ-a, a potom u vlasništvo Saveza boraca, i Savez boraca štalu prodao privatnicima.
Obeštećenje 150.000 din.
ZZ. VREBAC − 1947, po nalogu NOO, srušena crkva od materijala sagrađena štala SRZ-e. Sudbina ove štale je ista kao i štale u Ostrvici. Prodana su i 3 zvona.
Obeštećenje: 200.000 din.
34. DIVOSELO − Po nalogu NOO, 1946, srušeia crkva i parohijski dom i od materijala sagrađen dom.
Obeštećenje: 200.000 din.
35. MLAKVA (K0SINj) − 1946. NOK Perušić, crkvenu zemlju u površini od 1.670 čhv, ili 6.012 čm. dao Stojanu, Milete, Munjak, 37 Mlakva.
Obeštećenje: 18.000 din.
36. LIPOVO POLjE − NOO srušio parohijski dom i od materijala, i na parohijskoj podkućnici izgradio kuću Jovo Bunjevčević.
Obeštećenje: 7. 000 din.
37. STUDENCI − 1947. NOO srušio parohijski dom i sagradio Zadružni dom na istoj parceli.
Obeštećenje: 50.000 din.

Skupština općine OTOČAC
38. ŠKARE − Zidovi i zvonik crkze srušeni i od materijala sagrađen Zadružni dom. Istu sudbinu doživeo je i parohijski dom.
Obeštećenje: 100.000 din.
39. DOLjANI VILIĆSKI − Crkva i parohijski dom minirani i sagrađen Zadružni dom.
Obeštećenje za objekte i zemlju: 200.000 din.
40. 3ALUŽNICA − NOO dao crkvenu parcelu br. 632 Uzelcu, Siminom, Mili, koji je na istoj sagradio kuću.
Obeštećenje: 20.000 din.
41. CRNA VLAST − Crkvu srušio NOO i sagradio Zadružni dom.
Obeštećenje: 100.000 din.
42. ŠVICA − po odobrenju NOO parohijsku štalu srušili i ugradili u svoje objekte meštani.
Obeštećenje: 30.000 din.
43. PR0KIKE − Crkva srušena i ugrađena u Zadružš dom. Sada korisnik GRADINA, Trgovačko preduzeće Brinje.
Obeštećenje: 80.000 din.
44. VODOTEČ − Po odobrenju NOO srušena crkva i par. dom i dat materijal meštanima. Zemlja uzeta za spomen-park.
Obeštećenje: 80.000 din.
45. DABAR − Parohijski dom srušen, po odobrenju NOO i materijal ugrađen u Zadružni dom.
Obeštećenje: 30.000 din.
Zbir 4,217.000 din.
Prenos 4,217.000 din.

Skupština općine KORENICA
46. UDBINA − Po naređenju NOO, crkva srušena i ugrađena u hotel.
Obeštećenje: 150.000 din.
47. SREDNA GORA − Crkva i parohijski dom NO srušio. Jedan deo materijala dao narodu, a od tesanog kamena i ploča patosa crkve izgralio sabiralište kišnice za cisternu par. doma koja sada služi narodu.
Obeštećenje: 200.000 din.
48. ŠVRAČKOVO SELO − Po nalogu Komiteta NOK Gospić crkva raskrivena i delimično razrušena. Isti dan rušena je i katolička crkza u Podlapači. Vernici sa župnikom osujetili rušenje i NOK Gospić dao obećanje katoličkoj crkvi, a naš zahtev za obećanje odbijen.
Šteta: 200.000 din.
Parohijski dom za vreme rata služio za bolnicu, školu i NOO. Posle oslobođenja, do 1961. ponovo služio za školu, i kada je nova škola sagrađena, NOO je par. dom raskrio, odneo prozore i vrata, pa je tako zgrada propala.
Obeštećenje: 70.000 din.
49. MEKINjAR − Po nalogu NOO parohijski dom srušen i materijal dat meštanša.
Obeštećenje: 50.000 din.
50. JOŠAN − Po nalogu NOO parohijski dom srušen i materijal dat narodu.
O6eštećenje: 50.000 din.
51. VREL0 − Crkva ostala u dobrom stanju. Poslat sveštenik Mile Navala da bogosluži. Predstavnici NOO i N. fronta zabranili mu bogosluženje, i potom crkvu demolirali i uništili sav inventar. Potom raskrili delomično krovište, pa se krov vremenom srušio.
Obeštećenje: 150.000 din.

Skupština općine OGULIN
52. DREŽNICA − Parohijski dom NOO dao na korišćenje OPZ, i ova ga koristila do svoje likvidacije pre nekoliko godina. Tada ga je OPZ zapalila. Likvidna komisija pozvala Eparhijski upravni odbor da postavi zahtev za obeštećenje, no SUD u Crikvenici odbio zahtev iz razloga što je OPZ imao verovnika više nego sredstava za pokriće duga. − Zvona pretopljena u spomenik.
Obeštećenje: 50.000 din.
Obeštećenje za parohijski dom: 50.000 din.
53. JASENAK − Godine 1947. zvonik minirao NOO i srušio. Usled miniranja uzdrmani i zidovi crkve i delom porušeni, koji su građeni od tesanog kamena.
Obeštećenje za zvonik i zidove: 70.000 din.
Zvona su pretopljena u spomenik.
Obeštećenje: 50.000 din.
54. MANASTIR GOMIRJE − Po nalogu NOO srušen voltani, u luku građeni doksat i deo zida u dužini od 40 metara. Usled toga potrešeni su i delom porušeni i ostali delovi zidina vezanih za ovaj doksat. Pokušano je da se sruši i doksat desnog krila Manastira.
Zbir 5,307.000 din.
Prenos dinara 5,307.000 din.

Usljed toga srušen svod doksata, a i deo zida u dužini od 27 m. Za obnovu i izgradnju zidova, svoda desnog doksata i celokupnog srednjeg doksata za zidom od 40 meteri
Ošteta: 150.000 din.
55. PONIKVARI − Posle rata u odličnom stanju paroh. dom koristila Općina, OPZ, pa Trgovina. Kada je zgrada napuštena razneta su vrata, prozori i podovi i zgrada ostavljena krajnje ruinirana.
Ošteta: 80.000 din.
56. PRIMIŠLjE − Crkva pokušana minama srušiti. Zidovi rušeni i ugrađivani u zadružnu birtiju. Posle do temelja srušeni i podignuta škola.
Ošteta: 50.000 din.
57. PERJASICA − Zidovi parahijskog doma srušeni i materijal podeljen narodu.
Ošteta: 30.000 din.

Ukupno za obeštećenje dinara n. 5,567.000 din.

Prednji elaborat sačinjen je kao prilog aktu EUO Br.771/1970, upućenog Republičkoj verskoj komisiji u Zagrebu, a na osnovu sporazuma Predsednik Republičke verske komisije i Episkopa gornjokarlovačkog kao predsednika Eparhijskog upravnog odbora Eparhije gornjokarlovačke.
Kao što je evidentno iz obrazloženja u pomenutom aktu, procena uništenih crkvenih objekata skoro je simvolična, jer kada se na broj uništenih objekata podeli celokupna suma obeštećenja, procena štete po jednom uništenom objektu nije ni 10.000 novih dinara.
PREDSEDNIK
EPRAHIJSKOG UPRAVNOG ODBORA
Episkop gornjokarlovački