Panoptikum 146-147 / Decembar 2018
“LAKO JE BITI MUŠKARAC, A BITI ŽENA JE TEŠKO”
Decembar 2018
Fenomen virdžine na Balkanu tema je izložbe “Lako je biti…” Bojane Stamenković, umjetnice, kustoskinje, kulturne radnice i aktivistkinje u polju ženskih prava, koja posljednjih godina živi i radi u Beču, a predstavila se 11. decembra u Galeriji Studentskog kulturnog centra u Kragujevcu. Izložba “Lako je biti…” je vizualno promišljanje o javnom i privatnom u brdovitim […]
Fenomen virdžine na Balkanu tema je izložbe “Lako je biti…” Bojane Stamenković, umjetnice, kustoskinje, kulturne radnice i aktivistkinje u polju ženskih prava, koja posljednjih godina živi i radi u Beču, a predstavila se 11. decembra u Galeriji Studentskog kulturnog centra u Kragujevcu. Izložba “Lako je biti…” je vizualno promišljanje o javnom i privatnom u brdovitim i ruralnim dijelovima Balkana, njen naziv inspirisan je rečenicom “Lako je biti muškarac, a biti žena je teško” koju u dokumentarnom filmu “Poslednje balkanske virdžine”, u produkciji Vice Srbija, izgovara Hajdar, jedna od najstarijih virdžina na prostoru sjeverne Albanije. Prema navodima Bojane Stamenković, za pojam virdžina čula je prvi put u istoimenom filmu redatelja Srđana Karanovića, snimljenog 1991. u Jugoslaviji. Priča opisuje Stevana, mladog nasljednika porodice koja je ukleta zbog toga što ima previše ženske djece. Stevana zato osuđuju da živi kao dječak, iako je rođen(a) kao djevojčica. Njegova porodica zapravo prati običaj “zakletih djevica” (virgina ili tobelija) kako bi izbjegla osudu društva zbog toga što ima isključivo žensko potomstvo. Različiti su razlozi postajanja virdžinom, a slučaj Stevana iz Karanovićevog filma je samo jedan od njih.
“Ona može biti i iz čisto ličnih pobuda, u slučaju kada mlade devojke ne poseduju identitet pola i roda sa kojim su rođene. Takođe, ima primera da iz žalosti za izgubljenim partnerom žene ostaju zavetovane virdžine, dok može biti i bekstvo od ugovorenog i neželjenog braka. One se tim činom zavetuju na večno devičanstvo, što ih odvaja od kategorije žene, ne dovodi u kategoriju muškarca, ali zasigurno stvara mogućnost za trajno isključivanje iz obaveze biti ženom. Statusom virdžine žene zasigurno dobijaju slobodu kretanja u javnoj oblasti, a ne privatnoj, skrivenoj oblasti ženskog života”, navela je Bojana Stamenković, analizirajući u svim tim primjerima patrijarhalnu situaciju u brdskim ruralnim predjelima Balkana – sjeverne Albanije, Kosova i Crne Gore, za koje se fenomenologija virdžina prije svega i veže, ali i za ostale dinaridske krajeve.
Pisani dokumenti, kako je navela, svjedoče da je postojanje fenomena zabilježeno od 1860. godine, a u dokumentarcu nedavno snimljenom u produkciji Vice, ima ih i dalje, mada u znatno manjem broju nego prije. Ipak, zasigurno su najstariji treći rod Evrope. „Izabrani motiv izvodim u medijima koji su tradicionalno vezani za ženske ručne radove i privatnu sferu njenog života: vez, šivenje, batik farbanje tekstila, dekorativno oslikavanje tkanina, igle i kuhinjske krpe. Time se ove dve oblasti prepliću, zamućuju i postavljaju upitnim pozicije roda i pola, koji je u primeru virdžine društveno iskonstruisan”, navela je Bojana Stamenković, koja je tekst povodom izložbe zasnovala na informacijama iz naučnih radova Suzane Milevski, Predraga Šarčevića i Marka Kokoteca, kao i u filmovima “Virdžina” i “Poslednje balkanske virdžine”.