Prilozi za povijest Srpskog pjevačkog društva
“OBILIĆ” JE PJEVAO ZA SLOBODU
Juli 2019
Među mnogim važnim zbivanjima iz 1944. godine, kada je Glina oslobođena i zajedno sa susjednim Topuskom bila partizanska prijestolnica antifašističke Hrvatske posebno se izdvaja osnivanje Srpskog pjevačkog društva “Obilić”, što je bio još jedan vid rada na emancipaciji Srba u Hrvatskoj
Zaista je teško pobrojati sve što je značajno za povijest Hrvatske vezano za Glinu u Drugom svjetskom ratu, a danas gotovo potpuno skrajnuto i zaboravljeno. Među mnogim takvim zbivanjima iz 1944. godine, kada je Glina oslobođena i zajedno sa susjednim Topuskom bila partizanska prijestolnica antifašističke Hrvatske1, posebno se izdvaja osnivanje Srpskog pjevačkog društva “Obilić”, što je bio još jedan vid rada na emancipaciji Srba u Hrvatskoj. Ovogodišnja 75-ta godišnjica nastanka društva povod je da se podsjetimo kako je došlo do njegovog osnivanja, tko su bili njegovi najistaknutiji članovi i kakva je bila njegova daljnja sudbina.
Inicijativa da se osnuje pjevačko društvo poniknula je u Srpskom klubu vijećnika ZAVNOH-a, jednako kao i čitav niz drugih srpskih nacionalnih institucija stvorenih unutar partizanskog pokreta. Zadatak da okupi oko 40 boraca od kojih je trebalo da se osnuje Srpsko pjevačko društvo “Obilić” dobio je vojno-politički rukovodilac Simo Tesla.2 Za dirigenta budućeg pjevačkog društva izabran je Jakov Miculinić, nekadašnji prvi čelist orkestra Kraljevske garde i predratni upravitelj Muzičke škole u Beogradu, koji je bio kapelnik partizanskog duhačkog orkestra.
Kako bi uspješno okupili ljude, Simo Tesla i Jakov Miculinić dobili su od tajnika ZAVNOH-a dr Pavla Gregorića pismo preporuke naslovljeno svim organima vlasti da se ovoj dvojici pomogne u izboru ljudi za budući hor. Isto tako, Glavni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Hrvatske upoznao je vojne jedinice sa ovim zadatkom i nagovijestio dolazak Tesle i Miculinića. I zaista, ovaj neobični dvojac uskoro kreće u obilazak banijskih, kordunaških i ličkih brigada, kao i jedne primorsko-goranske, i započinje potragu za muzički obrazovanim ljudima kojih je bilo malo ili ih uopće nije bilo.
Zbog borbi koje su te jedinice vodile ponekad je ovaj pionirski posao oko okupljanja ljudi bio znatno otežan. No, oni su često odlazili na prve borbene linije. Bilo je poslije i šala na račun toga, poput one Nikole Grubora, komandanta 35. ličke divizije, koji je prilikom svakog kasnijeg susreta s Teslom i Miculinićem pričao: “Puca se na sve strane, borbe se vode i, dok mitraljezi pjevaju tra… tra… tra…, oni mi odvode jednog po jednog borca iza bukve i muziciraju – la… la… la…”.
Organizatori hora nastojali su da i sastav društva bude raznovrstan, što je također predstavljalo teškoće u okupljanju ljudi. Ipak, u sjedište društva u Glini pristizali su stalno novi članovi iz svih krajeva Hrvatske. Tako je došla jedna grupa Slavonaca te nekoliko pjevača iz Hrvatskog primorja i Dalmacije. Kada je na kraju izabrano četrdesetak članova društva, dirigent Miculinić mogao je početi s osnovnim uvježbavanjima, što je bio dosta naporan i težak posao. No, pokazalo se u većini slučajeva da se raspolagalo sa talentiranim, iako muzički neobrazovanim pojedincima. Upornim radom brzo se prešlo na lakše, a zatim i na teže horske kompozicije. Istovremeno, za sve članove društva organiziran je općeobrazovni tečaj, koji se nastavio učenjem plesnih igara i podukom pravila lijepog ponašanja. Kroz sve te oblike rada i muzičko obrazovanje (solfeđo, povijest muzike, tehnika vokalnog muzičkog izražavanja, čitanje notnih znakova, itd.), članovi “Obilića” stjecali su određena znanja i pripremali se za javna nastupanja.
Prvi neslužbeni nastup, kojem su prisustvovali samo visoki rukovodioci na čelu s političkim komesarom Glavnog štaba Hrvatske dr Vladimirom Bakarićem, održan je u Topuskom, povodom proslave dana Velike oktobarske revolucije. Dva tjedna kasnije, 20. listopada 1944., osnovano je u Glini Srpsko pjevačko društvo “Obilić”. Za prvog predsjednika izabran je pukovnik Stanko Ćanica Opačić, za potpredsjednika generalmajor Pavle Jakšić. Društvo je imalo i svoju zastavu – srpsku trobojku ukrašenu ćiriličnim nazivom društva i crvenom petokrakom u sredini, gdje su u vezu bili iscrtani puška i gusle. Zastava je bila izrađena od svile, za koju suvremenici tvrde da je u Glinu stigla iz Zagreba!
Svečanom posvećenju zastave na ruševinama glinske pravoslavne crkve 22. listopada 1944. prisustvovao je partizanski vojni i politički vrh,3 kao i predstavnici savezničkih vojnih misija.4 Tom se prilikom u Glini okupilo nekoliko hiljada ljudi, boraca i učesnika narodnooslobodilačkog pokreta. Kao upečatljivo svjedočanstvo tog vremena, ostao je snimak članova Srpskog pjevačkog društva “Obilić” prilikom posvećenja zastave. To posvećenje na ruševinama okrvavljene Presvete Bogorodice, a u partizanskim uniformama puno je simbolike i temeljnih proturječja koja će obilježiti nastanak i trajanje “Obilića”. Navečer je u prepunoj dvorani hotela Kasina priređena svečana akademija na kojoj je “Obilić” održao svoj koncert sa bogatim programom srpskih i hrvatskih borbenih pjesama.5
Nepunih mjesec dana kasnije, 18. studenog 1944., ponovno u Glini, “Obilić” nastupa u umjetničkom programu povodom osnivanja Srpskog kulturnog društva “Prosvjeta”.6 Do kraja 1944. “Obilić” je na oslobođenom teritoriju Hrvatske, posebno Dalmacije, priredio preko 50 koncerata, od kojih je najznačajniji onaj od 6. prosinca 1944. u Zadru. Novinski članci govore da je tada u prostorijama tzv. Turskih kuća Srpsko pjevačko društvo “Obilić” priredilo vokalni koncert čijoj je izvedbi, u kojoj je otpjevan niz “partizanskih i savezničkih pjesama”, prisustvovalo preko 8.000 slušalaca.
Društvo bilježi zapažene nastupe i početkom naredne 1945. godine. Povijesni izvori govore da je 7. siječnja Srpsko pjevačko društvo “Obilić” izvelo vrlo uspjelu priredbu u splitskom kazalištu, a da je 21. istog mjeseca sudjelovalo u Šibeniku na svečanoj akademiji povodom 21. godišnjice Lenjinove smrti. U istom gradu, ali nekoliko dana kasnije, 27. siječnja, “Obilić” sudjeluje i na Svetosavskoj besjedi. Nakon uspješne turneje po Dalmaciji društvo je vrlo aktivno i nastupa u gotovo svim većim mjestima Hrvatske. Poslije oslobođenja Karlovca i Ogulina, “Obilić” je gostovao i u ovim gradovima, a 2. lipnja 1945. nastupio je po prvi put u oslobođenom Zagrebu. Također je, sa velikim uspjehom, obišao Slavoniju i Vojvodinu, gdje je primljen sa živim oduševljenjem. Po povratku u Zagreb, “Obilić” je 25. kolovoza 1945. održao svoj stoti koncert.7
Iako obilježeni ideologijom, rezultati u radu ovog društva bili su ozbiljni, a njegova važna uloga na kulturno-prosvjetnom polju nastavljena je i tijekom naredne 1946. i 1947. godine. Među brojnim nastupima tog vremena izdvaja se veliki koncert “Obilića” u Glazbenom zavodu Hrvatske u Zagrebu od 17. svibnja 1947., kojem su prisustvovali brojni predstavnici tadašnjeg kulturnog i javnog života.
Ipak, kasnih 1940-ih politička sudbina više nije bila naklonjena ovdašnjim Srbima, koji su se kroz ratne i poratne godine probili do partijskog i državnog vrha tadašnje federalne Hrvatske.8 Ona je bila još manje naklonjena Srpskom pjevačkom društvu koje ubrzo potpuno nestaje sa javne scene. Danas znamo da se poslije oslobođenja Zagreba “Obilić” ujedinio sa starim zagrebačkim “Srpskim pevačkim društvom”9 i nastupao sve do 1949. godine, kada se ujedinio sa Hrvatskim pjevačkim društvom “Lisinski” u novo društvo imena “Bratstvo-jedinstvo”, koje je ugašeno nakon nekoliko godina.10
No, kad se s ove današnje distance osvrnemo na sudbinu Srpskog pjevačkog društva, osnovanog u Glini ratne 1944., ne bismo trebali gubiti iz vida jednu važnu činjenicu: u vrijeme utemeljenja “Obilić” se borio za ideju slobode što je tada značilo mnogo više od ideje identiteta.
1 Igor Mrkalj, “Glina – partizanska prijestolnica”, Novosti, Zagreb, br. 769, 12. rujan 2014., prilog Kronika, str. 4.
2 Симо Тесла, “Обилић је пјесмом јуначио борце и подизао борбени дух народа”, Просвјета, Загреб, год. XVIII, бр. 485, aприлa 1961., str. 12–13.
3 Тошо Драгнић, “Велико славље у Глини. Поводом освећења барјака Српског пјевачког друштва Обилић литургија, парастос, благодарење и посвета барјака”, Српска ријеч: орган Српског клуба вијећника ЗАВНОХ-а, год. II, бр. 25, 1. новембра 1944., str. 3.
4 “Banijski vremeplov : nijemi svjedoci vremena”, Наш глас : лист за друштвена питања Срба у Хрватској, Загреб, год. III, бр. 1, јануар 1996., str. 26–27, gdje se dokumentira njihovo prisustvo u Glini, međutim, uz fotografiju nisu navedena imena ni savezničkih, niti partizanskih oficira.
5 Бранко П. Сучевић, “Успомене на оснивање Просвјете и Обилића“, Српска ријеч, Загреб, год. VII, бр. 284, 18. новембра 1949., str. 2.
6 “Srpsko kulturno-prosvjetno društvo Prosvjeta“, Naprijed : organ Komunističke partije Hrvatske, god. II, br. 80, 21. studeni 1944, str. 4; “Рад Срба у Хрватској на културном уздизању. Основано је Српско културно-просвјетно друштво »Просвјета«“, Српска ријеч, год. II, бр. 28, 23. новембра 1944., str. 3.
7 “Стоти јубиларни концерат Обилића“, Српска ријеч, Загреб, год. III, бр. 64, 31. августа 1945., str. 6.
8 Čedomir Višnjić, Partizansko ljetovanje : Hrvatska i Srbi 1945-1950, Zagreb 2003.
9 Српско певачко друштво у Загребу : Споменица о прослави шездесетгодишњице, 1877-1937.; vidi pretisak i predgovor objavljen u: Љетопис СКД Просвјета, свезак XIX, Загреб 2014., str. 199–218; Vokalni ansambl “Vatroslav Lisinski” : 100. godišnjica osnutka, Zagreb 2010., str. 18.
10 “Пјевачки збор Братство-јединство на прослави Просвјете“, Српска ријеч, Загреб, год. VII, бр. 285, 25. новембра 1949., str. 3.